• 1. Raia ni nani?

• 2. Kusudi la kusitawisha watu

• 3. Haki za raia

• 4. Kazi za raia

• 5. Haki na kazi

Raia ni mtu aliyejiunga na watu kwa masharti fulani. Asitawisha maisha yake miongoni mwa watu, na watu wenyewe wasitawi kwa sababu ya kazi bora za raia huyo. Mndorobo ajifichaye mwituni hawezi kuitwa raia.

Sisi sote twataka watu wetu wasitawi, lakini hili hutegemea maendeleo ya kila raia. Mtu akiwa katika hofu ya mauti au ya hasara ya mali daima, hawezi kusitawisha ubora wake. Hali kadhalika kila raia akitenda apendavyo, patakuwa na machafuko na fujo kati ya watu. Hivyo kwa ajili ya usitawi wa kila mtu, na ule wa watu wote, raia hupewa haki fulani na baadhi ya kazi zikalazimishwa juu yake.

Raia hufaidi haki za hiari na za sheria. Ana hiari ya kufuata dini yoyote na kujifunza lugha yoyote. Raia akifikiri serikali haitendi vema, aweza kusema. Haki ya salama ya maisha na mali ni haki ya halali kwa wote. Serikali yapasa kulinda maisha na mali yetu. Raia ana haki ya kwenda popote apendako, kuanzisha kazi yoyote atamaniyo, kuoana na mtu yeyote aliye kufu yake na kuhudhuria mkutano wowote usiokuwa faraghani. Katika miliki za Kiingereza raia ana haki ya kuvota.

Kama pana haki za kufaidi, pana kazi za kutendwa vile vile. Uraia husisitiza mno kazi kuliko haki. Kazi zenyewe ni za hiari au sheria. Raia lazima atii sheria; kama hafanyi hivyo, huadhibiwa. Uaminifu serikalini ni kazi nyingine za raia. Lazima atumike katika nyakati za vita na lazima asaidie idara za serikali kama Polisi na nyingine. Ingawa haipendezi lakini ni kazi ya wajibu kwa raia kulipa kodi. Raia wengi wakiepa kulipa kodi serikali haiwezi kufanya kazi. Zaidi ya yote ni kazi ya kila raia mwaminifu kudadisidadisi, na kama hapana budi, kuonya serikali au watu akiona wanakwenda kinyume.

Haki na kazi hazijitegemei ila hutegemeana. Nidaipo kwamba mtu asiniue, hufasirika kwamba nisiue mtu. Kama kila mtu angaling’ang’ania haki zake mwenyewe lakini akaacha kuwatendea kazi wengine, pangalikuwa hapana haki iliyobaki kwa mtu yeyote mara moja.

Kusudi la haki na kazi za raia ni kusitawisha hali ya watu. Raia awapo mwaminifu katika kutenda kazi zake kama atakavyo sana kufaidi haki zake, nchi huwa imara huwa na umoja.